Historia Bydgoszczy w pigułce
Okres do 1346 r. - Przedlokacyjny ośrodek miejski
W okresie tym Bydgoszcz była grodem strażniczym (1030-1238), potem kasztelańskim (od 1238) i przejściowo książęcym (1314-1323). Nie omijały ją wydarzenia polityczne związane z polityką Piastów w okresie rozbicia dzielnicowego oraz wojny polsko-krzyżackie (1308-1309 i 1327-1332). Na początku XIV wieku można mówić o Bydgoszczy jako przedlokacyjnym ośrodku miejskim (oppidum).
Okres 1346-1466 - Warownia Królestwa Polskiego
W okresie tym Bydgoszcz została ukształtowana jako miasto lokowane na prawie magdeburskim. Powstała pierwotna infrastruktura miejska wraz z systemem fortyfikacji oraz królewskim zamkiem użytkowanym przez starostę. Szczególną dynamikę rozwoju przejawiał handel spławny piwem, zbożem i solą, który bezskutecznie starała się ograniczyć strona krzyżacka. Szczególnie bogate są dzieje polityczne Bydgoszczy z tego okresu związane z wojnami polsko-krzyżackimi.
Okres 1466-1655 - Staropolskie miasto handlowe
W okresie tym Bydgoszcz przeżywała apogeum rozwoju w całym okresie staropolskim. Dogodne położenie na szlaku handlowym Wisły przyczyniło się do szybkiego rozwoju gospodarczego miasta. Wraz ze zwiększeniem liczby mieszkańców i ich zamożności pojawiły się aspiracje kulturalne i oświatowe. Nie do pominięcia są również wydarzenia polityczne, w jakich uczestniczyli mieszkańcy miasta. Dziedziną, jaka szczególnie wyróżniała Bydgoszcz w tym okresie w Rzeczpospolitej była skala handlu spławnego. Jako jeden z największych ośrodków handlu zbożowego w II połowie XVI wieku Bydgoszcz urosła do wielkości, która pretendowała do pogranicza miasta średniego i dużego.
Okres 1655-1772 - W dobie wojen i upadku
W tym okresie Bydgoszcz stała się areną dla najważniejszego wydarzenia politycznego w jej historii staropolskiej – zaprzysiężenia traktatów welawsko-bydgoskich, które stały się podstawą do uniezależnienia Prus Książęcych od Rzeczpospolitej. Jednak generalnie był to okres upadku miasta, który zapoczątkowały zniszczenia i zarazy podczas potopu szwedzkiego. Po krótkim okresie stabilizacji w II połowie XVII wieku nadszedł czas największego upadku na początku XVIII wieku w dobie wojny północnej. Poprawę przyniosła druga połowa tego wieku, kiedy Bydgoszcz powoli odradzała się demograficznie i gospodarczo, została wyznaczona na siedzibę Trybunału Koronnego Wielkopolski, a także otrzymała perspektywę budowy kanału bydgoskiego.
Okres 1772-1806 - Wzrost znaczenia miasta
W tym okresie Bydgoszcz wydatnie awansowała administracyjnie o gospodarczo pod rządami pruskimi. Dwukrotnie powiększyła się liczba nieruchomości w mieście, powstały liczne spichlerze, manufaktury, pojawiła się perspektywa ożywionego handlu z zachodnią Europą za pośrednictwem kanału bydgoskiego – następcy podupadłej po zaborach drogi wodnej Wisły. Pod koniec tego okresu Bydgoszcz odrobiła zapóźnienia i osiągnęła poziom z najlepszego okresu staropolskiego. Nie ominęła również Bydgoszczy insurekcja kościuszkowska przez co urozmaicone są dzieje polityczne.
Okres 1806-1815 - W Księstwie Warszawskim
Okres ten można ocenić jako kontynuację rozwoju z poprzedniego okresu pruskiego. Bydgoszcz utrzymała, a nawet powiększyła swoje znaczenie administracyjne, zostając stolicą rozległego departamentu w Księstwie Warszawskim. Rozbudowany został kanał bydgoski, pomyślnie rozwijał się handel i rzemiosło.
Okres 1815-1920 - Pod zaborem pruskim
W tym okresie Bydgoszcz przeżyła największy rozwój w swojej historii. Szczególna dynamika rozwoju gospodarczego i demograficznego przypada na okres po 1851 r., kiedy do Bydgoszczy doprowadzono pruską Kolej Wschodnią z Berlina. Dogodne położenie komunikacyjne przy szlakach kolejowych (linia wschodniopruska, linia warszawsko-bydgoska i inne), wodnych (Kanał Bydgoski, Brda, Wisła) i drogowych oraz rozbudowa infrastruktury miejskiej, aby przyciągać na wschód kolonistów sprawiły, że Bydgoszcz zdystansowała w rozwoju sąsiednie miasta, wyróżniając się dynamiką w skali całej Polski. Pod koniec okresu Bydgoszcz była trzecim miastem co do wielkości w zaborze pruskim i 8-9 w Polsce. Zbudowano praktycznie od podstaw nowe miasto – Śródmieście, wiele reprezentacyjnych gmachów municypalnych, oświatowych, kulturalnych, mostów, a nawet dwie uczelnie wyższe. Na uwagę zasługuje unikalny w Polsce węzeł wodny z ośmioma śluzami na terenie miasta. Na początku XX wieku Bydgoszcz - „Mały Berlin” pod względem infrastruktury nie odbiegała zbytnio od poziomu rdzennych miast Rzeszy, była dobrze utrzymanym miastem, czystym, słynącym z zieleni. Dziedzictwo architektury z tego okresu jest bardzo bogate i stanowi dzisiaj w coraz większym stopniu o atrakcyjności turystycznej miasta.
Okres 1920-1939 - Okres międzywojenny
Okres ten jest generalnie pomyślny w historii miasta. Mimo degradacji administracyjnej, która doprowadziła do tego, że Bydgoszcz była największym miastem powiatowym w Polsce, większym od Lublina, czy Katowic, bardzo pomyślny był rozwój gospodarki i handlu. Chociaż usilne starania o stołeczność administracyjną w obrębie „Wielkiego Pomorza” nie przyniosły pozytywnych rezultatów, to nikt nie kwestionował jej zasłużonego miana „stolicy gospodarczej Pomorza”. Oprócz sukcesów gospodarczych, w tym powstania nowoczesnych gałęzi przemysłu: chemicznego i elektrotechnicznego, na uwagę zasługuje rozwój kultury, oświaty i sportu.
Okres 1939-1945 - Okupacja niemiecka
Bydgoszcz była sceną jednych z pierwszych masowych represji hitlerowskich na terenie Polski. Spontaniczne stłumienie przez wojsko i mieszkańców Bydgoszczy dywersji hitlerowskiej 3 września 1939 r. zostało okrzyknięte przez propagandę niemiecką ”krwawą niedzielą” (niem. "Bromberger Blutsonntag"). W efekcie rozstrzelano prezydenta miasta Leona Barciszewskiego oraz wielu mieszkańców na Starym Rynku, w Dolinie Śmierci i w innych miejscach. Bydgoszcz została włączona do Rzeszy jako stolica rejencji w obrębie okręgu Gdańsk-Prusy Zachodnie. W czasie wojny architektura miasta nie doznała wielkich zniszczeń poza celowymi wyburzeniami zabytków dokonanymi w 1940 r. Z miasta wysiedlono wielu Polaków, a ok. 28 tys. zamordowano.
Okres 1945-1989 - W Polsce Ludowej
Okres Polski Rzeczpospolitej Ludowej przyniósł awans miasta na stolicę województwa pomorskiego (1945-1950), potem bydgoskiego: „dużego” (1950-1975) i „małego” (1975-1999). Odziedziczony po poprzednich okresach wielobranżowy przemysł został przez nowe władze rozbudowany i wyeksploatowany. Nie zbudowano natomiast w Bydgoszczy od podstaw żadnej wielkiej inwestycji przemysłowej, które w innych ośrodkach dynamizowały rozwój demograficzny i gospodarczy (np. Płock-Petrochemia, Włocławek-Zakłady Azotowe, Toruń-Elana, Świecie-kombinat celulozowy). Nie przeniesiono również do Bydgoszczy żadnej uczelni wyższej pochodzącej z kresów, miejscowe uczelnie rozwijały się od lat 50. na bazie miejscowego środowiska. W latach 40. i 50. Bydgoszcz stała się dużym ośrodkiem wojskowym i garnizonowym (na bazie istniejącej po okresie pruskim infrastruktury), co przyczyniło się do rozwoju miasta. W latach 60. i 70. motorem rozwoju był głównie przemysł. W latach 70. zapoczątkowano ponadto zagospodarowanie Leśnego Parku Kultury i Wypoczynku na podobieństwo parku śląskiego oraz rozpoczęto zabudowę nowej wielkiej dzielnicy mieszkaniowej nad Wisłą – Fordonu. Na uwagę zasługuje również rozwój kultury, zwłaszcza muzycznej oraz sportu.
Okres po 1989 - W III Rzeczpospolitej
Po przełomie politycznym w 1989 r. Bydgoszcz funkcjonuje w obecnych warunkach społeczno-gospodarczych. Okres transformacji przebiegł dość łagodnie z powodu dużego zdywersyfikowania branżowego przemysłu bydgoskiego. Większość "sztandarowych" zakładów pracy z okresu PRL została sprywatyzowana i trafiła w ręce polskich i zagranicznych koncernów (Ciech S.A., Telefonika Kable S.A., Unilever Polska S.A., Lucent Technologies i inne). Nieliczne upadły - największe z nich to fabryka rowerów "Romet", czy fabryka obuwia "Kobra". Cechą charakterystyczną okresu po 1989 r. jest wzrost samorządności, rozwój usług, uczelni wyższych (trzy uniwersytety w mieście od 2005 r.), kultury (oddana do użytku Opera Nova), odnowa zaniedbanego w okresie PRL Starego Miasta oraz ekspansja mieszkańców na przedmieścia - zwłaszcza do gmin Białe Błota i Osielsko. Od początku XXI wieku Bydgoszcz jest ponadto jednym z najważniejszych w kraju ośrodków wojskowych (w tym siedzibą ośrodka szkoleniowego NATO), wyróżnia się pod względem kultury muzycznej, skali miedzynarodowych imprez sportowych oraz największego w Polsce parku miejskiego. |
